Ve onun tahti iste o gün üzerinde oturdugu yaldizli, pek mükellef, pek muhtesem, fakat kumasi soluk ve yer yer yirtik, surasi burasi asinmis, yipranmis koltuktan ibaretti.
Idam kararlari, sehpalar, asilanlar, velhasil bütün tedhis siyaseti, belki bu da pek ala idi, fakat bunlarla her is tesviye edilmis olacak, bütün firtina yatisacak miydi.. Sema berrak görünüyordu, fakat ta ufukta endise veren bulut kümeleri vardi; ve ara sira, kisa fasilalarla cakan simsekler, bunlari yirtarak bir aydinlik icinde kara ihtimaller göstermekten hal degildi. Memleket nasil bir istikbale namzetti Sultan Hamitin tahttan indirilip yerine Sultan Resatin gecirilmesi üzerine, Talat Pasa Halit Ziyayi makamina cagirir ve Cemiyet oraya sizi intihap etti. Sizden beklenen is Abdülhamit sarayini ortadan kaldirip onun yerine yeni bir Mesrutiyet sarayi kurmaktir. Bunu gürültüsüz, siziltisiz yapacaksiniz sözleriyle onu sultanin baskatipligine atar. Saray ve Ötesinde Usakligil, bu görevi sirasinda yasayip gördüklerini, 1909-1912 yillarinin siyasi, idari calkantilarini, dünyanin savasa sürüklenisini anlatiyor. Anlatirken de büyük bir romanci dikkatiyle olaylari sahneliyor, insanlari renkli anekdotlarla tahlil ediyor ve daha da önemlisi sahsi kanaatlerini, hissiyatini dile getirmekten cekinmiyor.
Kitabi yayina hazirlayan Abdullah Ucman önsözünde söyle diyor Saray ve Ötesinde neler anlatilmamistir ki... Halit Ziyanin, sikici olsa da, padisahla beraber sehrin farkli camilerinde katildigi Cuma selamliklari, ara sira cikilan geziler, Istanbulun perisan manzarasi, fakir ve garip halkin sefaleti, sehirdeki tarih yapilarin harap durumu; Lüleburgaz Seyitlerde gerceklestirilen asker tatbikat; kisa süreli Edirne, Bursa ve Izmit seyahati; Ramazan aylarinda Topkapi Sarayindaki Hirka-i Serif ziyareti ve padisahin huzurunda yapilan huzur dersleri; mebuslarla yan azalarina sarayda verilen iftarlar ve dis kirasi mahiyetindeki hediyeler; 1911 yilinda padisahin maiyetinde gerceklesen üc haftalik Rumeli seyahati, Selanikte göz hapsinde tutulan Sultan Abdülhamiti ziyaret, Kosovada Sultan Muratin sehit edildigi Meshedde 50 bin kisilik bir cemaatle kilinan Cuma namazi... Türk dostu ve Istanbul hayrani Pierre Lotinin sarayda kabulü Imparatorice Eugénie ile Bulgar Krali Ferdinand-Kralice Eleonora ile Sirbistan Krali Petro Karayorgovice ve Misir hidivine Dolmabahce Sarayinin Muayede Salonunda verilen ziyafet; bu hatirli misafirlerin Yildiz Sarayinda agirlanmasi... Bir kisim sarayli hanim sultanlarin gönül maceralari, saraya damat olmak isteyenlerin mücadelesi; Yildiz Sarayinda muhafaza edilen jurnaller; sehzadelerin tekebbürü ve aralarindaki darginlik, rekabet ve cekismeler... Ittihat ve Terakkinin, dolayisiyla kisa sürede Mesrutiyetin iflasi... Halit Ziyanin saraydaki görevinden ayrildiktan sonra Paris, Bükres, Viyana, Berlin ve Cekoslovakya gezileri...
Sadece bu baskida yer alan kapsamli Dizine göz atildiginda bile eserin muhtevasi ana hatlariyla ve bütün ayrintilariyla görülebiliyor.
